Owady i zapylanie
Rośliny kwitnące rozmnażają się poprzez zapylanie: pyłek złożony z komórek niosących męski materiał genetyczny jest uwalniany przez męskie narządy płciowe (pręciki). Osadza się na żeńskim narządzie płciowym (słupku) tego samego lub innego kwiatu i zapładnia niedojrzałe nasiono ukryte w jajniku kwiatu. Pyłek ten można zdeponować na słupku na trzy sposoby:
- Samozapylenie bierne: kwiat (który w tym przypadku jest hermafrodytą) jest zapładniany przez własny pyłek, nie dochodzi do zmieszania genetycznego;
- Anemogamia: wiatr przenosi pyłek z jednego kwiatu na drugi, dotyczy to szczególnie traw;
- Entomogamia: pyłek jest przenoszony przez owada. Zwabiony w szczególności przez nektar, owad ląduje na kwiatku i ocierając się o pręciki, zabiera ze sobą ziarna pyłku. Wybierając inny kwiat tego samego gatunku, złoży pyłek na słupku tego i zapłodni go.
Owady zapylające należą do 4 głównych rzędów: Hymenoptera (pszczoły, trzmiele itp.), Lepidoptera (motyle), Diptera (muchy, bzygi itp.) oraz w mniejszym stopniu chrząszcze (keto, nitidulidy itp.). W rzadkich przypadkach ptaki lub ssaki mogą zastąpić owady do zapylania.
Przyczyny zanikania owadów zapylających
Owady zapylające, choć liczne (w samej Europie Zachodniej tysiące gatunków Lepidoptera i Hymenoptera biorą udział w zapylaniu), są zagrożone. Przyczyny spadku liczebności populacji są różne:
- Insektycydy stosowane w rolnictwie zabijają larwy (na przykład gąsienice) lub zatruwają dorosłe osobniki, które żerują na zaprawianych kwiatach (rzepak, słonecznik itp.);
- Praktyki rolnicze mają wiele skutków: monokultura na dużych obszarach (niedobór żywności), niszczenie żywopłotów (które zapewniają schronienie i osłonę oraz sprzyjają przemieszczaniu się populacji poprzez tworzenie korytarzy) oraz fragmentację siedlisk, niedobór roślin strączkowych w płodozmianie (groch, koniczyna, jednak dostarczają kwiaty bardzo popularne wśród owadów żerujących);
- Zajmowanie przestrzeni przez człowieka ze szkodą dla mało lub nieużytkowanych obszarów przyrodniczych (nieużytki, wrzosowiska, ekstensywne łąki itp.), bogatych w bioróżnorodność roślin, a zwłaszcza dzikich kwiatów;
- Selekcja w ogrodach nienektarowych lub egzotycznych odmian ogrodniczych, które nie są przystosowane do morfologii rodzimych owadów;
- Wprowadzenie nowych drapieżników z innych kontynentów (warroza i szerszeń azjatycki czy zgnilec amerykański niszczą wiele kolonii pszczół);
- Zubożenie genetyczne pszczół miodnych przez selekcję matek;
- Zanieczyszczenie genetyczne trzmieli lądowych szczepami hodowlanymi stosowanymi w uprawach chronionych…
Przeczytaj także:
- Pszczoły, bardziej zagrożone niż kiedykolwiek
- Motyle, owady do ochrony
- Rośliny miodowe
Owady: główna rola
W ostatnich latach naukowcy zaczęli zdawać sobie sprawę, że zapylanie, ta „darmowa usługa oferowana przez naturę”, jest cenna i trudna do zastąpienia. W związku z tym zbadali bardziej szczegółowo różne sposoby zapylania, aw szczególności ich odpowiedni udział w produkcji roślin (często współistnieją zapłodnienie dzięki wiatrowi lub owadom i samozapylenie). Na targach INRA można było zatem zmierzyć w cebuli siewnej, że owady stanowią 70% produkcji nasion, a jakość kiełkowania nasion jest wtedy o 10% wyższa niż nasion uzyskanych w wyniku zapylania przez wiatr.
Wpływ na gospodarkę i bezpieczeństwo żywnościowe
Wartość zapylania dokonywanego przez owady na całym świecie szacowana jest na 153 mld euro (obliczono na podstawie cen z 2005 roku). Owady zapylające mają zatem niedocenianą rolę ekonomiczną: umożliwiają uzyskanie lepszych plonów i przyczyniają się do dobrej jakości owoców, warzyw lub nasion (smak, bogactwo substancji aktywnych lub odżywczych, wielkość, wygląd, zdolność kiełkowania…). Uważa się, że 35% światowych zasobów żywności zależy od owadów zapylających, które uczestniczą w produkcji 84% gatunków roślin uprawianych w Europie:
- Większość owoców, świeżych lub orzechowych;
- Niektóre warzywa, takie jak cukinia, pomidor czy ziemniak, a dokładniej warzywa inne niż warzywa liściaste lub korzeniowe (lub pośrednio większość warzyw, gdyż trzeba z nich pozyskiwać nasiona);
- Nasiona oleiste, takie jak rzepak lub słonecznik;
- Nasiona białkowe, takie jak łubin lub bobik (na paszę dla bydła) …
W niektórych regionach rolniczych, gdzie bioróżnorodność jest szczególnie słaba, rolnicy są nawet zmuszeni wynajmować ule (pszczoły lub trzmiele) i instalować je w pobliżu swoich działek, aby mogły je zapylać owady (słoneczniki, drzewa owocowe)…).
Wpływ na bioróżnorodność
Owady zapylające są niezbędne nie tylko dla bezpieczeństwa żywnościowego człowieka: są one niezbędne do przetrwania i rozwoju 80% roślin kwiatowych, niezależnie od tego, czy są uprawiane, czy nie. Bez nich różnorodność genetyczna w obrębie gatunku zmniejszyłaby się i ostatecznie sam gatunek byłby zagrożony, ponieważ sam wiatr na ogół nie wystarczałby do rozmnażania płciowego. Niektóre gatunki roślin są szczególnie zagrożone: są to te, których zapylanie zależy od jednego gatunku owada, jak na przykład w przypadku rzadkiej orchidei. Angraecum sesquipedale.
Przeczytaj także:
- Hotel dla owadów, co interesuje?
- Rozbuduj swój ogród, aby przyciągnąć pożyteczną przyrodę
- Jak kwiaty przyciągają owady zapylające?
- Czy egzotyczne rośliny i bioróżnorodność idą w parze?
- 10 kwiatów, które przyciągają owady zapylające
